„Królewska wymiana” – dwie królewskie rezydencje, jedna pasja do sztuki

Z przyjemnością i satysfakcją prezentujemy niezwykłe wydarzenie kulturalne, które łączy dwie najważniejsze rezydencje królewskie w Polsce - Zamek Królewski w Warszawie i Zamek Królewski na Wawelu. W ramach projektu „Królewska wymiana”, obie instytucje nawiązały szczególną współpracę polegającą na dzieleniu się swoimi bogatymi zbiorami, wiedzą i doświadczeniem.

Uroczyste podpisanie listu intencyjnego inaugurującego podróż pierwszych dzieł sztuki miało miejsce 17 maja w Warszawie. Już tego samego wieczoru, podczas warszawskiej Nocy Muzeów, zwiedzający mogli zobaczyć wawelskie skarby w stolicy. A to dopiero początek tej niezwykłej wymiany!

W ramach „Królewskiej wymiany” z Wawelu do Warszawy przyjechały dwa wyjątkowe dzieła. Do Zamku Królewskiego w stolicy trafiło popiersie króla Jana III, wyrzeźbione w 1777 roku przez Giacomo Monaldiego, nadwornego rzeźbiarza Stanisława Augusta i tapiseria przedstawiająca bitwę Aleksandra Wielkiego.

Popiersie króla Jana III, wykonane z marmuru karraryjskiego, jest jednym z czterech rzeźbiarskich portretów zamówionych u Monaldiego przez Stanisława Augusta do nowo urządzanej Sali Audiencjonalnej Starej w Zamku Królewskim w Warszawie. Wszystkie miały przedstawiać władców europejskich, których polski monarcha szczególnie cenił za cechy charakteru, sposób sprawowania rządów i osiągnięcia polityczne lub militarne. Oprócz wizerunku Jana III w tym samym wnętrzu stanęły też rzeźbiarskie portrety: królowej Anglii Elżbiety I, króla Francji Henryka IV i rosyjskiej carycy Katarzyny II. Monaldi, oprócz popiersia Jana III wykonał też to przedstawiające Katarzynę II; dwa pozostałe zakupione zostały zagranicą. Król Jan III - wzór cnót monarszych - wyobrażony jest w antycznej zbroi, z widocznym prawym naramiennikiem w formie maski. Na głowie zwycięzca spod Wiednia ma wieniec laurowy – symbol triumfu, a pierś zdobi łańcuch Orderu Świętego Ducha. Nadany Janowi III przez króla Francji Ludwika XIV order był najwyższym orderem królestwa Francji, nadawanym przez królów francuskich.

W 1819 r. popiersie zostało wystawione na aukcji obiektów pochodzących z dawnej kolekcji Stanisława Augusta i nabyte przez Karola Filipa Mniszcha, który zabrał je do zamku w Wiśniowcu na Wołyniu. W XX w. znajdowało się w z zbiorach Potockich w Antoninach, a w 1934 roku zostało zakupione na Wawel od Romana Potockiego.  

Na ścianie Galerii Owalnej Zamku Królewskiego w Warszawie zawisła wawelska tapiseria, arcydzieło utkane z wełny i jedwabiu w brukselskim warsztacie w połowie siedemnastego wieku. Ten wspaniały gobelin przedstawia bitwę pod Arbelą, decydujące starcie między wojskami macedońskimi Aleksandra Wielkiego a armią króla Dariusza III, które przypieczętowało upadek perskiej monarchii. Pomimo wielkiej przewagi liczebnej Persów armia macedońska zwyciężyła dzięki doskonałej taktyce Aleksandra. Pokonany Dariusz musiał ratować się ucieczką, jego przeciwnik zaś zdobył 4000 talentów, osobisty rydwan króla, łuk i słonie bojowe. Była to upokarzająca porażka dla Persów, a jedno z największych zwycięstw Aleksandra. W centrum dramatycznej sceny ukazany jest Aleksander Wielki na białym koniu triumfalnie tratujący swych wrogów. Kompozycja brukselskiej tapiserii prawdopodobnie oparta jest na namalowanym około 1635 r. obrazie Bitwa pod Arbelą włoskiego malarza Pietra da Cortony, znajdującym się w Pinakotece Kapitolińskiej w Rzymie.

Z Warszawy na Wawel wyruszył brukselski arras zatytułowany Upadek moralny ludzkości przed potopem, pochodzący ze słynnej kolekcji Zygmunta Augusta i sześć popiersi cesarzy siedemnastowiecznego rzymskiego rzeźbiarza Alessandra Rondoniego.

Arras należy do biblijnej serii Dzieje pierwszych rodziców. Powstał około 1550 roku według kartonu Michiela I Coxciena z wełny, jedwabiu, nici srebrnych i złoconych. Kompozycja jest dynamiczna, przedstawia scenę przemocy i gwałtu, które były bezpośrednią przyczyną potopu. Arras, pierwotnie użyty do dekoracji wawelskiej komnaty z okazji ślubu Zygmunta Augusta z Katarzyną Mantuańską, ma burzliwą historię. Po śmierci króla w 1572 roku, jego siostra Anna wysłała trzydzieści arrasów, w tym ten, do królowej szwedzkiej Katarzyny do Sztokholmu. Zastawiony osobno przez króla Jana Kazimierza w roku 1669 u burmistrza Gdańska Gabriela Szumana, został wykupiony przez Skarb Rzeczypospolitej. Po rozbiorach 125 arrasów wywieziono do Rosji, w 1924 Upadek moralny ludzkości przekazano do Zbrojowni Kremlowskiej (Orużejnej Pałaty). W latach 1921-1928 z Rosji rewindykowano niemal cały zbiór (124 szt.) poza tym jednym, niestety polska strona nie wystąpiła o zwrot tej tapiserii. Dopiero w lipcu 1977 został przesłany do Warszawy jako „dar” Związku Radzieckiego dla odbudowanego warszawskiego Zamku Królewskiego. Teraz wrócił na Wawel kompletując kolekcję Zygmunta Augusta.

Zamek Królewski na Wawelu szczyci się największą w Polsce kolekcją popiersi cesarzy rzymskich, a wkrótce, zbiór ten poszerzy się o zespół sześciu znakomitych popiersi autorstwa Alessandra Rondoniego, dotychczas przechowywanych w warszawskim zamku. Rzeźby przedstawiają znamienitych rzymskich władców takich jak Oktawian August, Hadrian, Marek Aureliusz i Septymiusz Sewer.

Tworząc popiersia Rondoni inspirował się dawnymi wizerunkami cesarzy, chociaż w każdej z rzeźb zaznacza się także jego indywidualny styl artystyczny. Te cenne popiersia staną się doskonałym dopełnieniem wawelskiej kolekcji rzeźb, otwierając kolejny rozdział w opowieści o tradycji antyku.

Wymiana tych cennych obiektów między Zamkiem Królewskim w Warszawie a Zamkiem Królewskim na Wawelu realizowana jest na zasadzie długoterminowego depozytu, a obie zaprzyjaźnione instytucje przewidują przeprowadzenie badań naukowych i proweniencyjnych, jednocześnie udostępniając dzieła szerokiej publiczności.

„Królewska wymiana to początek i przykład świetnej współpracy dwóch królewskich rezydencji. Z Warszawy na Wawel przyjechało sześć popiersi cesarzy i arras zatytułowany Upadek ludzkości przed potopem. Dzięki temu wawelska kolekcja zachowanych tapiserii Zygmunta Augusta będzie kompletna. To nie tylko wymiana dzieł, ale także wymiana perspektyw, historii i opowieści” - mówił prof. Andrzej Betlej, dyrektor Zamku Królewskiego na Wawelu

„Z Wawelu też wybierają się w podróż do Warszawy bardzo ważne rzeczy, przede wszystkim Jan III Sobieski i wspaniały gobelin. Niedługo ucieszą naszych widzów w Noc Muzeów. Zależy nam nie tylko na tym, aby dzieła sztuki trafiły pod adresy, gdzie lepiej się odnajdą, a więc te z Wawelu przyjadą do nas, a nasze pojadą na Wawel, ale też aby zespoły kuratorskie obu zamków zintensyfikowały swoją współpracę w badaniach nad naszym wspólnym dziedzictwem” - mówiła prof. Małgorzata Omilanowska, dyrektorka Zamku Królewskiego w Warszawie.

„Najlepsze idee powstają w dialogu. Dziś rozpoczynamy nowy rozdział w historii rezydencji królewskich w Polsce. Rozdział oparty na współpracy, na budowaniu długofalowej relacji instytucjonalnej, na wymianie zamiast rywalizacji, na wzajemnym uzupełnianiu oferty kulturalnej i wspólnych badaniach naukowych. Ta „Królewska wymiana” dowodzi, że kultura jest wspólna i jest przykładem nowoczesnego myślenia o codziennej pracy z bogatym dziedzictwem kulturowym polskich rezydencji królewskich” - mówiła Hanna Wróblewska, ministra kultury i dziedzictwa narodowego.

Współpraca między Zamkiem Królewskim w Warszawie a Zamkiem Królewskim na Wawelu stanowi przykład przyjacielskiego współdziałania, pokazując jak prostymi środkami instytucje kultury mogą pomnażać swoje dziedzictwo i wzbogacać ofertę, otwierając się na współpracę na różnych płaszczyznach.

Kontakt dla mediów:

Zamek Królewski w Warszawie

Paulina Szwed-Piestrzeniewicz, tel. +48 22 35 55 346, 664 118 303,

Anna Buczyńska, tel. +48 22 35 55 221, 735 982 330, media@zamek-krolewski.waw.pl  

Zamek Królewski na Wawelu

Urszula Wolak-Dudek, tel. 513 867 147, email: uwolak@wawelzamek.pl