Sala Tronowa w nowej odsłonie na zwieńczenie jubileuszu Zamku
W 2024 roku kończymy czteroletnie obchody pięćdziesięciolecia odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie. Jednym z akcentów przewidzianych na ich zwieńczenie jest nowa odsłona Sali Tronowej – wnętrza, którego wystrój za czasów Stanisława Augusta Poniatowskiego najpełniej reprezentował majestat króla i Rzeczpospolitej. Dekoracja, której poszczególne elementy wykonane zostały na specjalne zamówienie w Lyonie, stanowiła arcydzieło kunsztu hafciarskiego, a jej głównym motywem było 86 haftowanych srebrem orłów. Najtragiczniejszy moment w historii Sali Tronowej to II wojna światowa, gdy Zamek Królewski został wysadzony w powietrze przez Niemców we wrześniu 1944 roku. W odbudowanym po wojnie Zamku Sala Tronowa długo pozostawała bez pełnego wystroju. Dopiero odnalezienie jednego z orłów zdobiących niegdyś oprawę tronu pozwoliło podjąć prace nad przywróceniem historycznego wyglądu sali.
Sala Tronowa wchodzi w skład Apartamentu Wielkiego – wnętrz reprezentacyjnych, którym ostateczny kształt nadał ostatni polski król Stanisław August Poniatowski. Całość utrzymana jest we właściwym jego epoce stylu klasycystycznym, wyróżniającym się umiarem i elegancją przy zachowaniu niezbędnego dla podkreślenia królewskiego splendoru bogactwa dekoracji. To tu król przyjmował oficjalnych gości, na których wrażenie miał robić nie tylko jego majestat, ale i dobry gust. Wejście do olśniewającej mnogością złoceń Sali Tronowej stanowiło moment kulminacyjny wizyty na królewskim dworze. Za jej wystrój odpowiedzialny był zespół artystów na stałe związanych z dworem królewskim, a wśród nich największą rolę odegrali Dominik Merlini, Jan Chrystian Kamsetzer oraz Jan Bogumił Plersch. Projekt zrealizowano w latach1784-1786.
Sala Tronowa, symbol potęgi polskiej monarchii, zyskała swoje wyjątkowe dekoracje w 1786 roku, kiedy to król Stanisław August Poniatowski zamówił arcydzieło hafciarskiego kunsztu w lyońskiej manufakturze Camille Pernon & Cie, dostarczającej na dwory królewskie całej Europy luksusowe jedwabie i hafty. Nad realizacją zamówienia z ramienia polskiego króla pieczę sprawował Marcello Bacciarelli, nadworny malarz, pełniący także funkcję nadzorcy zbiorów i budowli królewskich.
Głównym elementem dekoracji było 86 haftowanych srebrną nicią orłów – symboli państwowej władzy, które ozdobiły oprawę królewskiego tronu. Rozmieszczono je regularnie na całej powierzchni zaplecka i podniebia baldachimu tronu, obitych ciemnokarmazynowym aksamitem.
Po upadku Rzeczypospolitej orły zostały przemalowane na czarne, pruskie, a w okresie Księstwa Warszawskiego je odczyszczono. Zdobiły Salę Tronową jeszcze w okresie Królestwa Kongresowego, ale w 1831 roku wywieziono je do Moskwy. Wróciły do Zamku na mocy postanowień traktatu ryskiego, ale w październiku 1939 roku zostały zrabowane przez hitlerowskich okupantów. Orłów z zaplecka tronu poszukiwano od momentu podjęcia decyzji o odbudowie Zamku Królewskiego. Dopiero w 1991 r. wrócił na Zamek jeden orzeł, podarowany przez Zygmunta Nagórskiego, który odnalazł go i odkupił od kolejnych już właścicieli. Dzięki temu możliwa była rekonstrukcja dekoracji.
Haftowane srebrną i złotą nicią, bajorkiem i cekinami orły w koronach stanowią przykład rekonstrukcji obiektów historycznego rzemiosła artystycznego najwyższej próby, wiernej oryginałowi zarówno pod względem techniki wykonania, jak i zastosowanych materiałów. Odtworzenie pojedynczego egzemplarza trwało średnio trzy miesiące, a w projekt zaangażowanych było wiele specjalistek z zespołu Pracowni Konserwacji Tkanin Zamku Królewskiego w Warszawie. Opierano się także na materiałach źródłowych, m.in. korespondencji Marcella Bacciarellego z manufakturą w Lyonie, zamówieniu i rachunku za wykonaną dekorację. Rozpisane na etapy prace rekonstrukcyjne zmierzające do odtworzenia dekoracji hafciarskiej Sali Tronowej rozpoczęto w 1993 roku, a w 1995 roku 59 orłów wróciło na zaplecek, ale wówczas pozostałą część dekoracji wykonano prowizorycznie. Obecnie zakończony etap objął montaż haftowanych orłów na podniebiu baldachimu, rekonstrukcję lambrekinów z chwostami i rozetami.
W specjalnie przygotowanej gablocie w Sali Tronowej do 11 listopada zwiedzający mogli podziwiać zachowanego haftowanego orła z przedwojennej dekoracji, który stał się pierwowzorem dla odtworzenia całego projektu.
Zaprezentowanie Sali Tronowej w nowej odsłonie zbiega się w czasie z końcem czteroletnich obchodów zamkowego jubileuszu, rozciągających się pomiędzy 50. rocznicą rozpoczęcia prac nad odbudową Zamku a 40. rocznicą udostępnienia wnętrz zwiedzającym.
